2015 Premio Euskera: ANDRE EZAGUNA

 

ANDRE EZAGUNA

 

Autora: Itziar Alonso Arbiol

  

Sukaldean mugimendu handia dago. Pertsona bat afariari azken ukituak ari da ematen bigarren batek ontziak garbigailutik atera bitartean. Zarata gogaikarria iristen zaizu handik. Txoko batean neska bat dago isilean, ordenagailu eramangarria altzoan eta inolako arretarik eman gabe bere inguruan gertatzen denari. Eta laugarren pertsona ere badago etxean; andre beltzarana zure kargu egiten egongelan, datorren otordua denontzat ahal denik eta errazen izateko laguntzen.

Pausuak, ahotsak, platerak, mahai-tresnak. Den-denak erritmo bizia markatzen du zure inguruan, zure bakea eta errutina galaraziz. Egunekoak dituzun aktibitateak aski mugatuak dira: esnatu, oihukatu, ahia edota purea jan, dena zikindu, ura edan, pixa eta kaka egin, negar egin, bainua hartu, protestatu eta ohera. Zu den-denaren grabitate-zentroa zara. Eta orkestra zuzentzen, ilehoria den andre bat. Nekaezina. Energiaz betea. Etengabe urrezko batuta maisuki mugitzen.

Gerra-deklarazioa mahairatu aurretik, andre ilehoriak erasoei aurre egiteko beharrezko tresnak ditu paratuak. Eta espero legez, bakeak ez du luze jo. Alboan dagoen andre txikitxo baten eskutik sentitu duzu lehen erasoaldia. Barazki-zopa beroa katapultatu nahi dizu hark aho barruan. Ordainetan gazteluko harresia sendo hertsia dagoela erakutsi diozu, eta gaitzespen-soinuak ere atera dituzu aho itxiarekin.

Alferrikako bi saiakeren ondoren, hirugarrenean gotorlekuaren ate altxagarria beherantz egitea baimendu duzu, barruan erasoaldi bortitzagoa prestatu duzulako. Koilararen aurre egite inozoak ez zaitu ezustean harrapatu eta orain berde kolorea andre txikiaren aurpegi osotik zabaldu da. Ez da kontraerasorik egon, ordea. Garaile atera zareneko seinalea dirudi. Zapia atera du hark eta zopa-hondarrak lasaitasunez garbitu ditu. Zalapartarik gabe, egunero gertatzen den zerbait bailitzan.

Ziur aski hala gertatzen delako. Egunero.

Batuta eskutan duen andreak hartu dio lekua emakume txikiari. Koilarakadak bere agintepean datozkizu orain ahora. Usain gozoa du andreak, eta ezaguna egiten zaizun lurrina atsegin duzu oso. Ez dakizu nor den, baina familiarra zaizun andrearen eskuak begi onez onartzen dituzu. Koilarak, orraziak, ur-potea eta bestelako misilak zugana jaurtitzean, beragandik jeneralean onargarriagoak egiten zaizkizu. Konfiantza ematen dizu soldadu ilehoriak, maiz gura ez dituzun gauzak egitera behartzen zaituen arren.

Une batzuetan andre ezaguna ez da etxean egoten, ezta berarekin berba egiten duen gizona ere. Soilik andre beltzarana, txiki hura, zure konpainian. Pixoihalak erabiltzeko beharrik ez dagoelakoan, komunean egin beharrekoak egitera eramaten zaitu. Gorrotatzen duzu berak kuleroa jaitsi eta komuneko kazola hotzean jartzen zaituenean, txikitan bere panpinekin egingo lukeen legez. Baina ziur aski maitasunez egingo zuen Barriguitasekin bere haurtzaroan, zurekin egiten ez duena. Eta zure oihuek ez dute eraginik guda honetan.

Giltzaren hotsa entzun duzu atearen sarrailan, eta han da berriro andre ilehoria. Gerra-partea etortzen da lehenik. Emakume beltzaranak zenbat aldiz protestatu, oihukatu, negar egin eta bera jotzen saiatu zaren esan dio. Mendekua ez duzu espero, ordea. Bi andreen hitz-trukaketa motza gertatuta, andre ezaguna zugana hurreratu eta aurpegi txarra jarri dizu. Baina berehala hau ahaztu eta musua eman dizu aurpegian burua laztandu dizun bitartean. ‘Zer moduz joan da eguna? Gose zara?’ galdetu dizu ezinezkoa dirudien irribarrea marraztuz bere aurpegian. ‘Bainua prestatuko dizut eta gero, Gorka datorrenean, ahia emango dizut, laztana’ ere entzun duzu bere ahotik.

Andre txikia aterako bidean doala, esaten denak zure belarriak zulatzen ditu. Ez duzu ‘Bihar arte, Omayra’ berriro entzun nahi. Beldurra ematen dizu. Berbak entzundakoan atearen danbada etorri ohi delako eta horrek ikaratu egiten zaituelako. Zorionez ezaguna zaizun andrea hortxe da beldurrak uxatzeko eta zu baretzeko.

Andre ilehoriak badaki gerra ez dela bukatu eta hurrengo bataila noiz etorriko zain dago. Agian zu bainatzean, edo afaria ematean, edo pijama janzten laguntzean, edo komunera eramatean... Alta, munizioak ez ditu falta bere sakelan: bere pazientzia amaiezina, bere irribarre zirraragarria, kantak abesteko gogo agortezina, eta laztantzeko atzamarrak beti gertu izateko abilitatea.

Hala ere, ezaguna zaizun andreak etengabe egiten du amets armistizioarekin. Egunero.

* * *

Etxeko gizonak neskatoa eraman du ohera eta ipuin bat irakurri dio, andre ezagunak zu oheratzea lortu aurretik. Gaur istilu gehiegirik gabe jazo da. Eta biak gelditu dira egongelan: usain gozoa duen eta ezaguna zaizun andre hura, gizonaren konpainian.

Orain lozorro gozoan zaudela, bizitzak segitzen du etxean. Edo beste bizitza klase baten hasiera dator. Gizonak ardo botila ireki du bere emaztearen begi aurrean eta kopa betea luzatu dio.

Isiltasunak biltzen ditu biak orain, batailaren aurretik etorri ohi den baretasuna bailitzan. Topa egin dute, eta kristalaren hotsak benetan istant hartan zaratarik ez zegoela berretsi du. Entzun den hurrengoa, handik gutxira, bi pertsonen pausuak izan dira euren logelarako bidean. Gerlari batzuen isileko pausuak, lubakitik kanpo uzkurki mugitzen.

Logela hartan beste arma batzuekin ari ziren olgetan zerbait gertatu arte. Bonbardaketaren sirena-hotsak diruditen oihu batzuek gorputz biluzien berotasuna eta jolasak zapuztu dituzten arte. Eta hortxe duzu segituan ezaguna zaizun andrea, oihuak zerk sortuak diren jakiteko eta zure amesgaiztoekin borrokatzen laguntzeko prest.

Oraingo honetan ere zu laguntzeko prest. Izan ere, horrela egunero.

Lasaitu zara baina oihuak ez dira bukatzen, ordea. Ohez ohe egin dute salto, birusen antzera airea kutsatuz. Zuretik gela handiko ohera joan dira ezaguna duzun andre horren gorputzean bidaiatuz oihu haiek.

Eta gerra ematen hasi da orain gau honetan gerlariaren atsedena bilatzen zuena. Berriro. Astero legez.

Aurretik aliatuak ziruditenak orain elkarren kontra ari dira burrukan bi bando desberdinetan baleude bezala. Benetako zelai beteko bataila da eta zeu zara horren sorburua, honetaz kontziente ez zaren arren. Loak ostera ere hartu zaituenez gero, gela hartako oihuak dagoeneko ez dituzu entzuten. Orain usain eta zapore goxoak besterik ez daude zure ametsetan, gosariko magdalenak eta bazkal osteko limoizko izozkiak.

* * *

Eguna goiz hasi da. Denak hemendik hara, handik hona, ezin geldirik egon. Hiru pertsonen mugimendu etengabeek erotzeko moduan zauzkate, laugarrena etxean sartu eta beste hirurak joan diren arte. ‘Ondo portatu gaur, egun korapilatsua dudala lanean eta nekatuta etorriko naizela’ esan dizu usain goxodun andreak. Eta bekokian musua eman dizu.

Gaur ere eman dizu musua bekokian. Musua egunero.

Andre txikiaren mendean izan zara egunean zehar, bere tratu bortitza jasotzen. Jostaketa eta dibertimendurako tartea ere izan duzu hainbat objektu hartu eta gero utzi edo bota egin duzula. Hala joan zaizu eguna, etxekoak iritsi direnerako jolas horiek ahaztuta zenituen arren.

Gaurko gerra-partea besteetan baino gutxiago gustatu ei zaio andre ezagunari. Errieta egin dizu inoiz baino ozenago. Baina horren ondoren gero ez da pixkanaka lasaitu eta zure burua laztantzen bukatu, egin ohi duen legez. Eta ikaratu egin zara. Baita tristatu ere.

Gizona beranduago etorri da. Eta honek ukabilak jaso ditu eta, zuri begira, madarikaziotan aritu da luzaroan. Joko zintuela ematen zuen, eta andre ilehoria zu babesteko aurrean jarri ez balitz, agian egingo zuen. ‘Etxeko eskriturak! behin eta berriro errepikatu du oihuka. Eta hau guztia jazo bitartean, emakume beltzarana mermeladaz beteta zeuden paper batzuk garbitzen aritu da tentu handiz. ‘Hau jasangaitza da’ dio nabarmenki haserre dagoen gizonak usai goxodun andreari.

Jendea oihuka entzuteak beldurra ematen dizu. Eta negarrez hasi zara. Orduan andre ezagunak komunera eraman zaitu eta han eman dizu hainbeste gorrotatzen duzun bainua. Hala ere, gaur ez duzu zaratarik atera. Isilik gelditu zara eta berari egiten utzi diozu.

Eta gero ilea orraztu eta burua laztandu dizu, egunero bezala. Orraztu. Laztandu. Egunero.

* * *

Egunotan jende asko hurreratzen zaizu eta ‘Zer moduz zaude, Julia?’ galdetzen dizu. Batzuk ezagutzen dituzula uste duzu, beste batzuk ez. Batzuek bata zuria dute jantzirik, beste batzuek ez. Batzuei erantzuten diezu, beste batzuei ez. Batzuek zure hitzak konprenitzen dituzte, beste batzuek, aldiz, ez dute ulertzen esaten duzuna. Azken hauek, mesedez, errepikatzeko eskatzen dizute.

Eta errepikatzen duzu zeure buruan ‘Zer moduz zaude gaur, Julia?’ eta oihartzuna entzun dezakezula uste duzu. Umoretsu zaudenean, ‘Ondo, eta zu?’ erantzuten duzu, ‘Ondo’ ere erantzun ohi dizute. Orduan airea ‘Nor zara zu?’ galderarekin betetzen da. Zure ahotik kanpora eta gelatik hegal egiten du. Baina erantzunik gabeko galdera dela begitantzen zaizu, edo haizeak eramaten dituen erantzunak direla, norbaitek atea irekita utzi izan balu bezala. Eta gelditzen zara jakin gabe nortzuk diren zer-moduz-zaude-gaur-Julia galderaren jabe horiek. Zure gela berri horretatik igarotzen diren guzti horiek.

Leihotik begira zeundela, ezaguna egiten zaizun andre hura eta bere usain goxoa sartu dira logelan. Neskato bat dakar bere eskutik helduta, adatsa artoski orraztuta. Eta andreak ere galdera bera egin dizu: ‘zer moduz zaude gaur?’ Baina berak ez du Julia hitza aipatu. Bere ezpainak eta mingaina nonbait nahasi egin dira eta Julia esan beharrean ‘ama’ esan du: ‘Zer moduz zaude gaur, ama?’

Ama da gauza bat seme-alabekin une goxoak igarotzen dituena. Uda minean bero sapari aurre egiteko haurrei izozkia erosten diena. Mina hartzean, zugana joan eta zauria desagerrarazten diena. Hori da ama bat.

Ilea maitasunez ere orrazten diena. Egunero.

Ikusi duzu andre hura ama dela, neskato bat alboan du eta. Eta zeu ere behin ama zinela oroitu duzu bat-batean. Neskato bat ere bazenuen eta limoizko izozkia noizbait erosten zenion. Magdalena egin berriak ere ematen zenizkion gosarirako. Zure alaba hori non egongo ote den ez dakizula otu zaizu. ‘Neuk ere badut alaba txiki bat, baina ez dakit non dagoen. Zuk ezagutzen al duzu nire alaba?’ galdetu diozu usain goxodun eta ama den andre horri.

Andre ezagun hori negarrez ari da orain. Baina ez dakizu zergatik.