2020 Premio Euskera: ELISA

 

ELISA

 

Autora: Lierni Azkargorta Ruiz de Egino

 

 

Bere logelako atea erdi irekia ahaztu dute. Gerria erdizka estaltzen dion izareak, ehun eta orezko ozeano zuri bat sortu du bere nahasmenean. Atearen zirrikitutik, hari luze baten eitean, haizea dabil txistuka; sartu- irtenkako eztabaida horretan, ate ertzaren eztarritik bibrato kizkurrak askatzen dihardu. Arranpa ikustezinak, kiribilkor, gelaren antrora iritsi eta soilik sorgin-orratzi batek iragatzi dezakeen etorkizun hurbil horri buruzko asmakizunetan lehertu dira. Elisak, sukarrak eragiten dion izerdi hotza bekoki ertzean, haizearen zalantza ikurrak sumatu, eta begiak zabaldu ditu. Zerbait ondo ez doala ulertu du. Hamar bat egun izango da ez dutela sotoko jantokira jeitsi. Ez zaio aspaldian inor bisitan etorri; ez du telefono dei bakarrik izan. Bere hiru alaben berririk ere ez. Azken egunetan, egoitzako errutinaren tanta motelek, ur laster handiak sortu dituztela dirudi; eta honi, susmo txarra hartzen dio.  Ohe gainak, gerrialdeko azal zimurtua erretzen dio, baina kontu handiz, bira erdia ematea lortu du. Eztula. Ondoren, eztula. Eta geroago, eztula. Arnasa zailtasunez datorkio, zementuzko birikak izango balitu bezala. Ate atzean plastikozko mugimendu artifizial bat atzeman du; segidan, gorde-gordeka dabiltzen xuxurlak, sintetikoak hauek ere; azkenik, odol hotzeko izaki bat sartu da, gardentasun gutxiko betaurreko batzuen atzean, bi errule begi, merke eta hotz dituena. 

- Elisa… Ospitalera joan behar duzu. Anbulantziari deitu diogu; zure alabei baita ere, baina tamalez, ezingo dizute lagundu; bakarrik joan beharko duzu, oso kutsakorra den gaitz bat daukazu eta-.  Elisaren eztul hotsak mintzaldia eten dio.  

- Ireki pertsianak, mesedez- eztarriko erreminez, Elisak. –Zerua ikusi nahi nuke. Eta ez nazazute inora eraman, arren. Utz nazazute hemen. Nire ordua iritsi da. Gaur bertan hilko naiz…

- Ez, Elisa, ospitalera joan behar duzu; protokoloak horrela agintzen du– zurrun, burua ezker-eskuin astinduz.- Eta ez ezazu horrelakorik esan! Hau dena, mundura zabaldu den zorigaitzezko birusaren kontuagatik da…Badakizu zer ari den gertatzen, ezta? Entzun; kutsatzeko arriskuagatik, ezingo duzu inolako erropa edo objektu pertsonalik eraman. Debekatu egin dute. Kamisoi hutsean joango zara, ados? – ohar egin dio plastikozko izakiak, pertsianari gorantz esku bakarrarekin eraginez.

- Itxaron! Armairutik…-  Elisak, ohetik, plastikozko izakiari zinezko begirada errukior bat erauzi dio. Ondoren, bere 102 urteko hatza goitik-beherako zabukan duela, armairurantz seinale egin dio. - Hor, bigarren kaxoian…Ekarriko didazu? – Arnasestuka -. Mauka motzeko alkandora bat ikusiko duzu. Okre gorria. Lur zaharraren kolorekoa.

Elisak ongi iragarri du;  gaur arratsaldean hilko da. Ospitalera iritsi eta bere ohatila, alde batetik bestera erabiliko dute, eta bidean egin dituen otoitz eta erreguei esker, dozena bat “Aitagure”, azkenean, Iruñeako Virgen del Camino-ko 251 gelan kokatuko dute, berak nahi duen erara, bake-bakean, isil-isilik, leiho ertzeko ohean. Oxigeno zunda sudurretik zintzilika, eztula apurka ahulduz joango zaio. Ez du izango ikararik; bigarren aldiz hiltzera doa. Leiho ertzak uzten dion zeru zatiari so egin nahirik, begiak urrunerat luzatuko ditu. Oso urrun. Beste alderaino. Ihes betean. 

Baina, azken arnasa heldu aurretik, bere esku dardartiek, anbulantziakoak ohar ez zitezen kamisoi azpitik, bularraldean zanpatuta, ongi ostendurik ekarri duen alkandora zaharra ateratzeko ahalegina egingo dute. Ohatzeko izareen zuri antzua belaze izanik, alkandora, Elisaren saihetsalde hezurtsutik gorat, gorputz epel bat bezala ernetuko da. Jaioberria amaren ugatzetan bezala, emeki eta soseguz, aurpegirantz zuzendu eta matrailaz laztanduko du. Elisaren esku dardarak, lehortzen ari den aintziraren urazala bezala, bake leun batek estaliko ditu, eta mantso apalduko dira. Eta orain, arratsa iluntzen ari da; logelako leiho ertzetik alde egin du zeruaren mintz oskarbiak. Alkandora hatz artean estutu eta usain egin dio. Bertan topatu ditu, gogoa eta desira, gorputz gaztearen beroa eta izerdia; marradun musuzapian bilduriko marrubi gorriak; gramofonoaren orratz zorrotza, bere baitako bidean, kurubil, urrutiko blues doinuak nostalgiaz urratuz. Alkandoran topatu ditu, betiereko iraunaren promesa eroak; zigarro kearen mila forma lorrin; logelako leihoetatik trabeska sartzen diren urrezko harizpi isladak, lau horma zuriak han-hemenkako goritasun zirriborroetan desegiten dituztenak. Topatu ditu, leiho eta ateetako lihozko errezela zuriak, itsasontzi belak bezala, haizearen alde, arrazoia galdu eta mundura zabaldurik, amets batek duen duintasunez, sartu eta irten. Eta alkandoran topatu du, uztaila; sorbalda; azala; epiteliopea; ameskeria; tinta eta eztenez trazaturiko tatuaia; haurtzaroa, herria; lur okre gorria; urrun handia; Wild Colorado.

Elisak ongi iragarri du. Elisa, gaur arratsaldean hil da. Elisa, bigarren aldiz hil da. Eta ihes egin du. Arratsaldeak 19:26 minutu eta  Elisak, 102 urte luzetako gorputz izur, hotz eta zurrun bat ahaztu du, ospitaleko gela bakandu bateko leihoaldeko ohe arrunt batetan. Hatzartean maitekor sostengatzen zuen okre gorri koloreko alkandora berarekin eraman du. Eta Elisa, gaur, 2020ko martxoak 22, inork jakin ez arren, Coloradoko zeru urdinetara hegaldatu da.

ORRATZAK

Leiho alboan eseri da. Josteko Singer makinaren harrabotsa mira du; urteak daramatza bainikaz eginiko tapiz batez estalita, egongelako mahai txikiaren gainean. Berak, apetazko begirada bat eskeini dio, eta makinak, zirika eta kilima, gonbidapen tentakulu bat itzuli dio. Baina, ez. Hain denbora luzean ikutu ere egin gabe, haria errotzen ere ez luke asmatuko. Gaur, eskuz josiko du, ia gutxienez Josuneren soinekoari botoia jartzeko gai den. Auto hotsa aditu eta leihotik so egin du. Josune da. Itzuli da supermerkatutik. Erosketa poltsak atera ditu autoko maletategitik. Hotsak. Autoko atearena, lehenik; eskaileretan oinkadena, ondoren; eta zerrailan giltzarenak, azkenik:

- Amaaa!? Erosketak sukaldean utziko dizkizut, ados?- segundura egongela aldera egin du. Elisak, betaurrekoen gainkaldeko zirrikitutik, behetik gorako norantzan begiratu dio. – Zertan ari zara, ama!? Ezin geldi egon! Gainera…- usain egin du, indarrez, sudurra zimurtuz.- Zigarro usaina igartzen da! Berriz, ama!? Ez zenuen ba ezkutuan erreko, eh!?

- Soilik, zure soinekoaren botoia josi nahi nuen-. Tarte bat utzi eta ozentasunez jarraitu du. - Eta ez… Ez dut erre.

- Ai, benetan! Alferrik da zurekin, ama. Esan dizut lehen ere, nik josiko diodala gauean, eta lasai egoteko. – Ostera ere sukaldera aldendu eta bertatik jardun du, ahotsa goratuz- Ah! Ahaztu aurretik, ama! Oroitzen duzu, Margari? Zurekin josten aritzen zena udaletxe ondoko lokalean?

- Nola ez dut ba oroituko! – Elisak betaurrekoak esku bakarrarekin kendu, eta beste eskuaren hatz zimurrekin, armiarma baten hanka jolas aztoratua bailitz, Josuneren soinekoa urduritasunez izurtu du. Mugimendu erdirik gabe, segundura iritsiko zaion berriari artegaz itxaron dio. – Zer gertatu zaio Margariri? Hil egin al da?

 - Ez, ama! Lasai! Zu bezela dago hura ere, etxetik ateratzeko gauza ez dala –. Erantzun horrek, belarriko mina eragin dio Elisari, bera oraindik ere, oso airosa sentitzen baita, etxetik atera, erosketak, edo parean suertatzen zaion edozer egiteko. –Bere alabarekin topo egin dut supermerkatuan, eta Margarik agindu omen dio, alegia, falta gabe abisatu behar zitzaizula… Zera, “Amerikanoa” hil dela, edo… Ez pentsa; ez dit xehetasun askorik eman, jendarte izugarria baitzegoen. Baina, ulertu diot, minbiziak eraman duela. Aspaldidanik, Coloradon omen zegoen. Herriaren izena ere esan dit, baina oraintxe bertan, ez dut oroitzen: Lun…- Amak, denbora larregi mutu daramala eta, ostera ere, egongelara gerturatu da, susmoak argitzera.      - Ama?! –Burrunba, argia baina lehenago jaurtikitzen dakien tximista atipiko bat bezala, txistu bizian ate ertzera iritsi eta, amak besaulkian jarraitzen duela ikusi duenean, bertan etzan du sorbalda; irri-erdi egin eta jakin minez zuzendu zaio. –Zein duzu ba “Amerikano” hori, ama?

Josi beharreko botoiak magaletik irrist egin dio; desbideraturiko gurpil baten erara, errodatze luze baten ostean, lur hartu du.

- Longmont – begiak pareko horma antzuan tenkaturik dituela. Hatzartean sostengatzen duenak, ez; alabak eman berri dion albistearekin bat azaldu diren beste mila orratz  izan dira, errukigabe, bihotzeraino ziztatu diotenak. Arnasa eten eta barrua lehertu zaio; odola gelditu. Malko lodi bat, bere jauzian, min haundiz, beherakor.  – Longmont da…Herriaren izena.

ESKUA

Longmont-etik 20 bat kilometrotara aurkitzen zen auto-zinean ikusi omen zuen berak. “Ikusgarria”. “Ezetz”, zioen; “ez tematu, Elisa. Ez dizut King Kong-i zer gertatzen zaion kontatuko, akaso, egunen batean, elkarrekin ikusiko dugu eta.”. Arratsalde hartan, palanka posizio, aldaketa puntu edo olio ponpari buruzko lezio erretolika artean, Lucasek, King Kong filmearen eszena eta pasarteak kontatu zizkion Elisari auto barnean zirela. Geroztik, barnehutsak eraginik, urte luze haietako egunik gogorrenen gau zoritsuenetan, amets otzan bera izaten zuen Elisak; filmean bezala, zuri-beltzean. Eta ametseko Elisa, zahartuz joan zen; ametseko Lucasek, gazte iraun zuen: “Oihan hostotsu bat; eta erdian, egundoko gizaki-esku erraldoi bat; goruntz begira, lastaira bigun baten formara. Esku-ahurraren larru epela ohatze bezala zuela, Elisa; lo samurrean, amets barneko ametsean. Elisa, mundu erraldoi honetan hain nimiño, sehaska moduan gorputza jasotzen zion esku handian etzanik,   gutxika, esnatuz joaten zen. Aharrausi egin, eta begiak argitzen zitzaizkionean, hura ezuste eztia; ez zen King Kong bere loa zaindu zuena; Lucas zen, eta bere begirada erraldoia. Artean, zutik jarri eta, esku gailurretik jausteko ikaraz, hatzak hertsiki besarkatzen zizkion Elisak. Irri egiten zion Lucas handiak. Esku-ahur garaitik, irria itzultzen zion Elisa txikiak.

-Inoiz idatzi ez nituen eskutitzak bidali nizkizun- zioen Lucas erraldoiak, orduan.

-Eta nik, inoiz jaso ez nituen eskutitzak irakurri”-. Eta esnatu egiten zen. Ametsean bezala, baina…Ohe arruntean.  

OKRE GORRIA

Gaur arratsaldean, beti bezala, udaletxe ondoko lokalera joan da Elisa. Argia piztu, eta atzo utzi zuen erara topatu du bere josteko makina, kolore guztietako oihal eta patroien artean gailurra egiten. Begiak gazituak, erreak eta minberak ditu, lorik egin gabe iragan duen laugarren gaua baita. Bart gauean ere, senarraren presentzia bere bizkar, ahal zen tarterik luzeena utzi nahi eta, ohe ertzaren ebakian mantendu da; zentimetro bat gibelerago duen amildegiaren hegalean, oreka doiean. Kanpoko gau-kilkerrentzat ez da ezer aldatu, ordea; hatsik galdu gabeko kantuetan hisiatuta iragan dute gaua, Elisaren isilkako negar eta zotinen aurrean, errespetuzko apaltasun amiñik azaldu gabe. 

Badira lau egun ez duela Lucas ikusi. Deus ez daki berari buruz. Badira lau egun. Badira lau egun, elkarren alboan biluzik lokartu, eta supituki, sabaiak jada ilundu zuenean esnatu zireneko azken arrats hartatik. Badira lau egun. Gauaren jarioan, kanpai hotsez iratzarri zen Elisa. Lucasi, urduritasunez bularra eragin eta esnatu egin zuen. Anabasa eta ajez, tximistaren abiadura bera izan zen jantzi zituena, arrats hartan bertan argitasunari lotsa galduta izan zuten sexu eztanda erdian lurrera irauli zituzten jantziekin. Arrapaladan, atarira irten eta eskolako autoa hartu zuten. Tarteka, ikarazko begiradak gurutzatu arren, etenezina zen errepideko isiltasun urduria. “Nireak egin du, Lucas. Zer esan behar diot nik orain? Gezurra?”. Lokartu izanaren deskuidu hark, urkatzera behartuta dagoen sokaren formarekin, bien lepo eztarriak hesitzeko asmoz egin zien agerrera; begien aurrean, zama astunez eta zintzilik. Lucasek, Elisaren etxe aurreko azken bihurgunean gelditu zuen autoaren motorra. Besarkada azkar bat eman zioten elkarri, eta Elisa irtetera zioala, Lucasek ezustean, matrailetik heldu eta, musu leun bat eman zion, azkena izango zela jakingo balu bezala. Abiadan irten zen Elisa, autoa atzean utzi eta kopetilun somatzen zuen etxerantz. Gau zomorroen hegaldi kaotikoak tartean sartzen baziren ere, autoaren bi fokuek, soslaitik argiztatu zuten Elisaren silueta. Lucasek barnean iraun zuen, Elisaren irudia bihurgunearen kantoi atzean ezkutatu zen arte. Sukaldeko argia piztuta zegoela erreparatuz egin zuen etxerarteko ibilaldia. Bazekien bertan itxaroten ziola senarrak, sekula baina hagin zorrotzagoekin gainera. Ate parera iritsi zenean, zintzurra enbutu baten antzera itxi zitzaion. Hamar egun lehenago, konfesatzera joan eta On Joxe Bernardo abadeak, haserrez ahotsa sendotu, eta itolarrian aireraturiko hitzak etorri zitzaizkion gogora:    

- Ave maría purísima.  Jauna, “ahalguztiduna”; bekatu larri bat egin dut-  eskuekin “Aitaren” egiten zuen bitartean.

- Jaungoikoa zure pekatuen entzule. Egon bedi bera zure bihotzean, zure bekatuez humilki damu izan zaitezen. Zein da egin duzun bekatu larri hori? Damu diren bekatarientzat da barkamena gure Jaunaren erreinuan-  erantzun zion abadeak.        

-Nire senarra ez den gizon bat maite dudala uste dut. Azken aldian ez dut beste pentsamenturik…

-Zure bekatuaren sakonak aitortu behar dituzu, errukia topa dezazun Jaunaren begietan: pentsamentuetan soilik al duzu, zure senarra ez den gizon hori, ala deabruak haragikeriaren tentaldiaz zikindu du, Kristo gure Jaunak argitzen duen arima garbia? Gogoratu, bekatari hori, gure Jaungoikoaren barkamena lortu nahi baduzu, egi osoari ireki behar diozula atea...     

-Damu naiz, baina…Saiatu arren, ezin izan diot deabruaren tentaldiari eutsi.

 “Bekatu kapitala, likiskeria, adulterioa, lizunkeria; ahulduriko arima, deabru gosea; gorputzaren tentaldia, Jaunaren errukia eta sugarretan galduriko bekataria. Amen!” Hondamen hitz guzti haiek, aizto eitean gurutzatu ziren Elisaren garun barrenetik. Buruhezur barnean, garuna ordez, nahasmenezko sasi korapilatu bat zuela zirudien, era guztietako desio, erru eta zalantzak sostengatzen zituena. Eta gau hartan, etxeko ate aurrean, herioari, oin usaina atzeman ahal izan zitzaion. Senarrari eman beharreko azalpenen aurrean, On Joxe Bernardo abadearen hitz jarioa, suge gorri bat bezala ernetu zitzaion garunean, eta  erruaren pozoina odolean ernamuindu.

- Gezurretan ari zara, Elisa! Gezurrik ez! Guztia dakit! Badakit! – Bertan zen bere ama zaharra; betiko txokoan, guztiaren zelatan. Elisak burumakur iraun zuen. Lotsatuta. Humiliatuta. Haserretuta. Elbarrituta. Anputatuta.- Amaitu dira zure gidatze klaseak! Entzun!? – jarraitu zuen Gregoriok ama zaharrari zeharka begiratuz, halako onespen moduko agerrera baten bila.-  Ez zara gehiago joango! Eta ken zaitez paretik, txiki-txiki egingo zaitut bestela eta! Nazka ematen didazu! Nazka!

- Esaten nizun nik, Gregorio; aspaldidanik esaten nizun, emazteari askatasun gehiegi uzten zeniola! Gidatze klaseetara! Emakume bat! Non ikusi da halakorik! – esan zion amak semeari, Elisa sukaldetik irtetear zenean, sua bizitze aldera.  

Gau hartan,  ohean sartu eta argia itzaltzerakoan, senarrari, ezpainartetik ahots baxuz, baina mespretxuzko kerru bat bezala, bere kontzientziaren haginkaden pareko mina eragin zion “emagaldu zikina” irainak ihes egin zion. Eta Elisak, entzun egin zuen. Eta gau-kilkerrek ere, entzun egin zuten.         

Badira lau egun. Badira lau egun. Eta mahuma beltz bakar baten haritik, lau egun arruntek eduki ahal duten hainbat ordu luze iragan dira; eta ezin atzera egin. Oraindik haurra zen eta aitak hala esan zion behin, errekan amurrainetan ari zirela, amuaren puntako bi sorbatzak hatzez eutsi eta euren zorroztasuna tentuz erakutsiz: “Elisa, arrainak amua irensten badu, akabo. Ez aurrera, ez atzera; ezinezkoa askatzea”. Pauso hotsak igarri ditu; Margari da. Elisak josteari ekin dio, burubelarri, begirada ezertarako jaso gabe. Unean, Margari hurbildu eta okre gorri koloreko alkandora bat utzi du zabarki Elisaren mahaian:

- Horra, “Amerikanoarena”. Pare bat zentrimetro moztu behar zaizkio mauka bakoitzetik.

- Noiz eman dizu? – itaundu dio arduraz Elisak, eserlekutik begirada altxaz.

- Oraintxe bertan; udaletxearen ate aurrean zegoen. Jipoi ederra jaso du, antza. Aurpegia ubelduraz lehertua zuen. 

Elisak, josteko makina utzi eta, saminez, eskuak ahoaren estaltzera eraman ditu. Begiak lanbrotu zaizkio. Aulkia atzealdera arrastatu eta presaz leihora hurbildu da. Dagoeneko urrun izanagatik, leihoa ireki eta ozen deitu dio: Lucaaaas!!

Lucasek, herriko plazaren bestaldetik, bira hartu eta, mezu sekretu bat azaldu nahiean bezela, imintzioka, eskua alkandoraren bularraldeko poltsikoa arakatzera seinale egin dio. Ondoren, besoaz agur bat luzatu eta, ostera bere bideari ekin dio. Urrutitik atzeman ahal zaizkio aurpegiko zauri eta ubelak. Elisak, urduritasunez alkandora arakatu, eta Lucasen keinuak adierazi bezala, bularraldeko poltsikoaren sakonean, paper zati txiki batean, eskuz idatziriko nota bat topatu du: “Elisa: ezer ez da kasualitatea. Longmontera itzuli beharrean naiz. Etor zaitez nirekin. Bihar, iluntzeko zortzirak aldera, ibilbide luzeko tren bat geldituko da Tolosako apeadero zaharrean. Itxaron egingo zaitut. Hemen ez bada, han. Wild Colorado”.

Margarik, artean, betaurrekoak jarri eta makinaz josten dihardu. Esku artean darabilkien zetazko oihal zatitik begirada goratu gabe, marmarrean, aireari arituko balitzaio bezala: “Baina, zertan zabiltza, Elisa…Zertan…”

XY

- ¿Tú no decías que estabas aburrido?- galde egin du X-ek, aurreko leihatilara keinu eginez. 

Elisari, Tolosara iristeko gutxi falta zaio. Oker ez badago, larrez-larre, trenbidearen gibeletik doan xendra honetatik, zuzen-zuzenean iritsiko da. “Guardia Civil” jartzen duen auto orlegi nabar bat bistaratu du parez-pare, eta halako ezinegon bat sortu zaio barrenean. Bizikletatik jeitsi, eskuartean hartu, eta oinez egin ditu metro batzuk, bizikletaren heldulekua aldakaren parean daramala. Autoaren motorra itzali dute. Trikorniodun bi gizaseme jeitsi  eta oilarkeriaz hurbildu zaizkio Elisari.

- Buenas tardes, señorita- esan dio X-ek. – ¿A dónde se dirige por estos caminos tan recónditos? – Elisaren ezker eskuko hatzaren ezkon eraztunaz jabetu eta jarraitu du- ¿Ya le deja su marido andar por estos caminos?

- Solo estaba dando un paseo... –begirada apenas altxaz. Kontrola ezina den dardara hasi zaio barailan. 

-¿Solo dando un paseo? ¿Con una maleta de viaje en la bicicleta? – mesfi dati adierazi du Y-k, eskuak arma zintzilika duen gerrikorantz hurbildu, bularra puztu, eta buruarekin kolpe bakarrez bizikleta aldera eginez.                 

– A ver, déjeme su documentación – eskatu dio X-ek. Elisak sorbaldetatik gurutzatuta duen oihalezko poltsan agiria topatzen duen bitartean, X-ek eta Y-k, ezbairik gabeko farfaila begirada bat gurutzatu dute. Elisak agiria X-i luzatu dionean – Vamos a ver… parece que todo está en orden. – Denbora apur bat isilean gorde du apropos, oraindik ere Elisaren agiriari xehetasunez begira arituko balitz bezala. Une labur horretan, Y-k trikornioa kendu eta autoaren leihatillatik besoa barneratuz, eserleku gainean kokatu du. –Toma- esan du X-k, instantean Elisaren agiria Y-ren eskuetara luzatuz. -Rapidito, ¿eh? Yo te espero en el autocar. –  Zigarro bat piztuz urrundu egin da. 

Y-k, oldarka, Elisa eskumuturretatik heldu, eta lurrera jaurtiki du; bortizki gona altxatu, eta indarrez azpian hartu du. Mina ematen dio eskumuturretan; mugitu ere ezin daitekela, adatsa ankerkeriaz oratu eta aurpegian kolpatu du, behin baina gehiagotan. Galtzak jeisten diharduen artean, Elisak hatzamarka egin dio betondoan eta ahal duen kemen handienaz kolpatu, behin eta berriz. Eta berriz. Eta berriz. Halako batean, ezkerreko lokia tinko eta mehatxatzaile estutuz, arma baten eztarria izan litekeenaren metalaren hotz zurruna sentitu du. “Ahora, señorita, si no quiere acabar muerta en la cuneta de este puto sendero, va a tener que estar quietecita”. Elisak begiak irekiak baditu ere, zentzu guztiak galdu ditu. Baita gainazala ere. Kristalezkoa bihurtu da, zurruna bezain hauskorra, eta islatzaile. Lokatza eta putzua, bizkarrean; ortze zabala, aurrean; geruzartean da. Laino zuriak otzan eta mamitsu nabigatuz doaz, hegada baxuan; kantoi batetik bestera, ihes geldian, haizearen norantza narean. Eta gutxika, ortzeari kolorea desagertzen joan zaio; urdin kolorea ahulduz doa, guztiz desagertu arte. Une honetatik aurrera, Elisak zuri-beltzean ikusiko du. X-ek autoaren motorra martxa jarri du. Y galtzetako botoia lotuz sartu da.

– Rapidito me has ordenado y rapidito he terminado. –Eta harrokeriazko farre mozkorrez aldendu dira, autoaren burrunba oiartzun luze bat atzetik dutela. Elisak autoa urrun somatu duenean, altxatzeko ahalegin ahul bat egin du. Lokatza du gorputz guztian. Zutik jarri denean, izterrak dardarka hasi zaizkio. Mina du gorputzean, mina erraietan, mina ariman. Sabela kolpeka hasi zaio. Hesteak hertsatu, burmuina irauli, eta goragalea etorri zaio. Makurtu eta bazterrera oka egin du. Lurrera arbuiaz jaurtikitako agiriaz oroitu da;  putzu baten aldemenean aurkitu eta eskua pasa dio lokatza kendu nahian. Ez daki zer egin. Ez daki ezer. Ez daki. Aurre-atze, nora jo, azkenean, etxerako bidea hartzea erabaki du. Bizikletari eragiteko, gainean jartzen saiatu da, baina ezin du; ipurtaldeak min ematen dio. Oinez abiatu da. Une batez, tren baten txistu hotsa entzun ahal izan da. Trenbidearen errailak, apurtzen ari diren bizkar hezurrak bezala, dardaratu egin dira. Aurrean zuen guzti hura orain atzean gelditu da. Errail eta larre arteko lokatz bidean, Elisak, bizkarrez laga dio iragaten trenari. Arnas bat izan da. Lucas trenaren leiho ondoan imaginatu du; ilea heze, gelarekin atzerantz orraztua duela; ile sorta mehe eta erreboltaria, bekokian. Lucasek, arratsaldeko zazpi eta erdietarako apeaderora iritsi eta, zigarro bat erretzen itxaron dio lehenik. Egonezinean, alde batetik bestera, bide motzean ibili da ondoren. Trena martxan jarri den instantean, bagoiaren ate ertzean jardun du, itxaropenik galdu gabe, begiak han-hemenka barreiatuz, txokoren batetik Elisa agertuko zain, azkenik. Baina Elisa ez da azaldu. Trena martxan jarri denean, ortzera begiratu eta harriduraz, bakarren batek urdin kolorea ostu diola ohartu da. Zuri-beltzeko mundu honetan, Elisak eta Lucasek ez dute gehiago elkar ikusiko. Izan direnak izan dira, eta ez dira inoiz gehiago izango.

Trena iragan da. Elisak zutik darrai. Tanta heze bat nabaritu du, sudurretik behera emeki jausten, eta ezpainen zirrikituetaraino barreiatu da; eskumuturra pasa eta gorria izan zitekeenaren izenean, odol grisak orbandu du bere eskugaina. Gaur, 1956ko Uztailaren 26a, Elisa, lehen aldiz hil da.

LOREONTZIAK

- Elisa! –deitu dio Gregoriok etxe ataritik.- Elisa! Arin! – Elisak sukalde lanak utzi eta aurrez, leihotik begiratu du, entzuten dituen  istilu eta algaren zergatiaren jakinminari eutsi ezinik.

- Ikusi zer irabazi din “Beteluko Begibakarrak” idi apostuan! –esan du Martzelinok, udaletxeko idazkariak, aldemenean erakusgai auto beltz dotore bat duela.- Bai Jauna! Artista haiz gero! Ongi atera zaik oraingoan!- Darrai lausenguka albotik.

- Norena duk auto hori? –galde egin du Elisak, aurrean duen estanpa hau sinetsi ezinik.

- Orain, gurea! Idi apustuan irabazi zionat alkateari – erantzun dio Gregoriok, irribarre zabalez. – Hik ikasiko dun gidatzen, Elisa. Badakin nik begi bakarrarekin ezin dinatela eta.

- Egunen batean baserria galduko duk, Gregorio, eta orduan komeriak. – Trapua eskuartean darabil Elisak; urduriz eta begitarte ilunez, autorantz ikusmira labur bat egin eta, brometarako batere gogorik gabe, ostera sukaldera itzuli da.

Gidatzen ikasteko berebiziko gogorik ez badu ere, batez ere, etxeko bakearen alde, bazkaldu ondoren bizikleta hartu, eta Beteluko plazara jeitsi da; bertan izango omen du zain irakaslea. Herrian, idiak ugariago dira autoak baino; argi dago, beraz, plazaren erdian dagoen gris hura behar dela izan, Tolosan ireki berria duten autoeskolakoa; eta eguzki galdatan, hanka bat gurpil gainean finkaturik duela, autoaren kapotan erdi etzandako posizio hartan dagoen “txulito” tankerako hura, berriz, irakaslea. Bizkarraldetik hurbildu eta bizikleta gainetik trebeziaz jauzi erdi bat egin du Elisak isilean, irakaslearen eguzkipeko musker atsedena ustekabeki ebakiz.

- Fucking hell! Sekulako sustoa eman didazu! – esan du errebote moduan jauzi txiki bat eginez. Elisari irri lotsati batek ihes egin dio. –Baina, ez dut ulertzen…Zu zara autoa gidatzen ikastera zatozena, ala?!  – galdegin du harriturik.  

-Ba,  bai! Ni naiz. Zergatik, ba?! Zailegia al da niretzat?!- Elisak haserre.

- Ez, ez,… Normalean izaten ditudan ikasleak gizonezkoak dira, eta… Ba, horixe; ez nuela espero…Barkaidazu.

- Eta azentu arraro hori? – itaun du Elisak urak baretu nahiean. Lotsa saldu zutenean, halaber, jaio gabe behar zuen kanpotar honi darion itxuragatik izango da akaso, baina Elisari, halako erakarpen zirrara moduko bat sortu dio. Mauka motzeko alkandorak, agidanez apropos, botoi guztiak solte daramatza, barruko tiratako kamiseta zuria erabat ageritara lagaz.

Gelarekin atzerantz orrazturiko ile hezeak, une batera eitegabeko ile sorta fin bat galduko du eta iheskor irauliko zaio bekokira.

- Erdi amerikarra naiz.- Elisaren arreta atzeman eta jarraitu du.- Nire aita euskalduna da eta ama Estatu Batuarra. Aita artzain joan zen, Coloradora, eta bertan ezagutu ziren. Lucas izena dut. Lucas Eguren Evans –. Eta eskua luzatu dio.

- Nik, Elisa. Elisa Larralde Igartua – irriño bat ezpain ertzean. Eskuek, une luze batez, otzan oraturik jarraitu dute, Elisak, bular artean esnatu zaion kilikaz ohartu, ahalketu eta, badaezpada eskua askatzea erabaki duen arte.

Une hartatik aurrera izan zen. Gidatze klaseetako minutuak, apurka, laburtzen joan ziren; Lucasen logelan iragaten zituzten orduak, luzatzen. Lucasen etxera iritsi eta logelako ate eta leiho guztiak zabal-zabalik uzten zituzten, freskura apur baten bila; haizeak, aho-zulo haietatik barren, liho zurizko errezelak, ababor ala istribor, haizearen lau forma nahasietara astintzen zituen. Mendebal eguzkiak bete-betean kolpekatzen zuen atari txiki bat zuen Lucasek. Tartean, izua galdurik zuen sugandilla gogaikarriren bat ere sartzen zitzaien logelara; muturluze eta begizabalik, izkinetan petrifikaturik gelditzen ziren, eszenatokiaren zelatan edo, zer entzungo, zer topatuko. Berak, orduan, ingelesez arneguka, oinpuntaz, airean gora astintzen zituen, uxatu eta ostera ere etorri ziren bidetik buztankadaka kanporatu zitezen. Arrats hartan, alkandora kendu eta maukarik gabeko kamiseta txuria soinean, atarian jardun zuen, akorde solte batzuk txistukatu, eta horma bazterreko loreontzi gorrietan jaiotzen ikasi behar izan zuten marrubi heldu batzuk jasotzen. Elisa, leihoaren gibelean eskegita ziren argazki zaharrei so zela:

- Hori, nire aita Estatuarteko Zesta Puntako txapelketan garaile suertatu zenekoa. Gutxienez metro eta erdi izango du kopa horrek! Ia-ia nire amaren garaiera!

- Onak daude marrubi hauek- Lucasek, eskugaina erretilu ahur baten forman luzatzen zuen, jaso berriak zituen marrubiak marradun musuzapi batez samurki bilduz.

- Estatu Batuetan, guztia haundia da, Elisa; aitak argazkian, eskuartean mantentzen duen garaikurra bezalakoa. Guztia handia… – begiradaz argazkirantz eginez. Marrubi bana hartu, ahora eraman eta Elisak jarraitu zuen, begiz-begi:

- Askatasuna ere bai?- Galdera honekin, Lucas bere ezustean  atzitu zuen. Etenaldi bat. Begi-niniak, bataz beste.

- Bai, askatasuna ere bai. Beti ere, buruak behar duena egin ordez, bihotzak nahi duena eginez gero, Elisa. – Hatzez, aurpegi ertzetik, autoan etxerako bidean zirela, leihatilatik sartu zen haize zarramarrak desegin zion ilea, leunki erretiratu zion. Elkar musukatuz. Kateaturik. Gorputz eta biluzi. Azal eta arnas. 1956ko uztail hark, bere arrats guztietan, maindire artean bildu eta galdu zituen. Eta konturatu gabe, amets haundiak, flasko txikietan trinkotuz, atzerako kontaketa laburra izango zuen pasiozko lehergailu bat muntatu zuten bien artean. Eta larrutan egin ostean, zigarro bana erretzen zuten. Eta Hank Williamsen binilo hura aske sentitzen zen gramofonoan, kurubilka. Eta arratsaren apaltzean, ohatzean biluzik zirelarik, proiektatzen ari ziren filme bat izango balitz bezala, logelako horma zurien urrekara kontenplatzen zuten. Lucasen Coloradokoak, Elisaren Betelukoen truke. Hura zen tratua. Eta hura izan zen azken arrats hartan egin zutena.

“Ama, 18ko Gripe Espainiarrarekin hil zitzaidan. Urte hartako otsailean, herriko plazan ospatu zuten azokan kutsatu omen zen; aitak hala dio, bederen. Ama nitaz haurdun zegoen, ia-ia erditzeko. Handik hamar bat egunera, igande elurtu batean,  agonian sartu omen zen. Iluntzean perrexil ura eman zioten edateko, lehenbailehen erditze uzkurdurekin hasi zedin; haurra atera nahi zioten lehenik, ondoren, hiltzen laguntzeko. Herioak inguruan behar zuen, azken indarra egin eta, bere izter arteetatik erauzi nindutenean. Abadea iritsi zen, presaka, arnasestuka, hil aurreko oliadura ematera; eta orduantxe izan omen zen, bere azken ahaleginean, hitz-erdika, nire izenak “Elisa” izan behar zuela esan zuenekoa. Unerik laburrenean ere, ez ninduten amaren besoen epelean ezarri; batzuetan, oraindik ere, gau hartako hotza sentitzen dut azalpean. Kotoizko zapi txuri batez aho-sudurrak estali eta, alboko baserrian, jada egun batzuk aurretik erditu zuen emakumearen bularretara eraman ninduten, zetozen hilabeteetan, kozkortu arte, hark elikatu ziezadan. Ama, erditzetik ordu gutxitara zendu omen zen; oraindik ere logelako zoruan ziren karen hondar eta odol jarioak, kare hautsez estalirik zirela.” Lucasek, zur eta lur, etenik egin gabe utzi zion Elisari hizketan; soka haren amaierara iritsi nahi zuen. 

“Gerra Zibila amaitutzat jo zutenean, aitak, ez zuela ezer askorik niri eskaintzeko, eta etorkizunik oparoena desiatuz, herriko familia oneko gizon batekin ezkondu arazi ninduen. Eta hain zuzen ere, jaioberritan bularra eman zidan emakume hura, eta erditu berria zuen haurra, egun, amaginarreba eta senartzat ditut…Senarrak, nik edoskitako titi berdinetatik edoski zuela, alegia. Odol berekoak ez, baina esne berekoak gara. Oraindik oroitzen dut, ezkontza eguneko goiz hartan, nire negarra kontsolatu asmoz, nola esaten zidan ahizpak: “senarra maitatzen, ikasi egiten da; loreek loreontzietan hazten ikasi duten bezala. Denborarekin ohitu egingo zara, Elisa, beste guztiok egin dugun bezala.”

Azken arratsa izan zen. Oheak biluzian bildu zituen; elkar gurutzaturik, elkar arnasean. Elisak, besoarekin Lukasen bulargaina zeharkatu eta, ezker sorbaldan zuen tatuaia hatzez igurtzi zion. Leun, astiro, hizkiz-hizki. Wild Colorado. “Ingelesez erakutsiko didazu?” galdetu zion. “Noski; eta, zaldi gainean ibiltzen ere bai” erantzun zion Lucasek sabaiari begira, irri labur batez. Gramofonoa. Orratza. “Lovesick Blues”. Lur urruneko amets haiek, hain handi, iragan korapilorik mingarriena askatzeko adinakoak ote ziren. Urrun handi hura gogoan, Elisari, begiak, eztiki itxi zitzaizkion.

Lokartu egin zen. Lokartu egin ziren. Orratza, Hank Williamsen biniloaren B aldean, erdia jota. Lihozko errezela zuriak sartu-irtenka. Loreontzi gorriak atarian. Eta logelara sartuta, ohearen alboko izkinean, izurik gabeko sugandilla bat; muturluze, mesanotxe gainean zen marradun musuzapitik jausiriko bi marrubi hondarren usainean.

Izan zirenak, izan ziren.