2016 Premio Euskera: AITZURRA

 

AITZURRA

 

Autora: Marisa Zubiri

 

Oihana ustekabean harrapatu zuen ailegatzean ikusi zuen zalapartak. Jasotako mezuak argi esaten zuen: “Zoaz laster baratzera, zerbait gertatu da eta”.  Hala ere ez zuen uste hainbesterako izanen zenik eta iritsitakoan aztoramendu hura ikustean, benetan larritu zen.

Autoa baratzetako ondoko aparkalekuan uztean aitarena ere bertan ikusi zuen baina ez zion garrantzi handirik eman; aita osabarekin egon ondoren,  askotan joaten zelako baratzera. Hala ere ordu hartan arraroa zen  bertan egotea, ospitalean gelditzen baitzen egunero gutxienez 6:30ak arte Ageda, osaba zaintzeko  kontratatu zuten emakumea ailegatu  arte.

Autotik jaitsi eta baratzean azkar sartu zen. Kanpoko atea irekita zegoen  baina barruan zeuden udaltzainek geldiarazi zuten.

- Oihana Asiain naiz -esan zuen- Nire aita baratza honen jabea da.

- Zure aita Joxe Bixente Asiain da?

- Bai horixe.

- Aurrera. Bera ere barruan dago.

Bordako ataritik aita ikusi zuen mahai ondoan eserita. Burua eskuan ezarrita zeukan eta pentsakor  zirudien. Hurbildu zitzaionean ez zuen inongo keinurik egin, ez zen mugitu. Begirada galdua zeukan, bera ikusi ez bazuen bezala.

- Aita, baina zertan ari zara horrela? Zergatik dago jende hau guztia hemen? Zer gertatu da?

Gizonak burua altxatu eta barre egin zuen. Bere inguruari ere begiratu zion.

- Zer? –zezeldu zuen beste toki batean balego bezala. Baina begiek betiko distira hartu zuten eta Oihanak ezagutu zuen aitaren begirada narea eta bizkorra. Lasaitu zen. – Ah... Oihana – Xuxurlatu zuen, bere onera itzulia zela zirudien.

- Aita, zer gertatu da? –errepikatu zuen gizonaren eskuari helduz- Zergatik dago hemen jende hau guztia? Norekin gelditu da osaba?

 

Mezua jaso zuenean Oihana lanean zegoen, ateratzeko zorian, buruan erosketen zerrenda eta Saioaren merienda zituela. Baina whatsappa irakurtzean ezinegona sumatu zuen bere barnean. Mezua Ixak, ondoko baratzeko auzokideak bidalia zen eta oso arraroa iruditu zitzaion telefonoz bere berri zuen  lehenengo aldia zelako. Irakurri zuenean saiatu zen berarekin hitz egiten baina, hiru aldiz deitu arren, ez zuen telefonoa hartu beraz, B plana sortu behar eta Enekorekin hitz egin zuen.

- Eneko, kaixo laztana, zer moduz? Oihana nauk, bai. Aizak, ez zekiat zer gertatu den baina ondoko baratzeko auzo-lagunak, Ixak, mezu bat bidali zidak handik pasatzeko esanez. Ez zekiat... pixka bat urduri jarri nauk eta hemendik ateratzean handik pasa nahi diat, segituan.......Ez, ez, segur aski ez duk deus izanen.......agian lapurtzera sartu dituk edo......... Ez, ez diat uste. Bai.....baina nik haurra eskolan jaso behar nian eta orain ez zekiat denbora izanen dudan, horregatik deitu diat, kontatzeko eta eskatzeko hi joateko umearen bila......Ados........Ez, ez diat uste. Osabak ospitalean jarraitzen dik, eguerdian ikustera joan nauk momentutxo batean eta berdin jarraitzen zian............bai.........bai, orain nire aita zegok berarekin... Ez, oraindik ez zioat deus esanen berari, dena argitzen denean agian ospitaletik pasako nauk eta horrela aprobetxatuko diat beraiekin pixka bat egoteko; eguerdiko bisitaldia motzegi izan duk eta. Ados ba, haurra hire kontu. Gogora ezak merienda eraman behar dioala............bai............ados, zerbait dakidanean deituko diat. Gero arte.

Ateratzeko ordua jo bezain laster aitaren baratzerantz abiatu zen Oihana. Erosketak hurrengo egunerako utzi zituen, ez ziren ere premia handikoak zerrendan apuntatuta zituenak. Bidean telefonoz deitu zion berriz Ixari baina, aurrekoetan bezala, auzokideak ez zion erantzun.

Urte luze bat pasa izan zen osabak lehenengo iktusa izan zuenetik. Egun hartan guztiak baratzean zeuden . Udako arratsalde beroa zen, beroegia aitaren ustean, baina gustura egoten zen bertan, intxaurrondoaren itzalak eta ibai ertzak ematen zuten freskotasunarekin. Barealdi handiko arratsaldea zen eta bere gurasoek lasai irakurtzen zuten bitartean Saioa belarrean oinutsik jolasten ari zen, kukupelak behatzen, bitxiloreak zenbatzen, zomorroak zirikatzen eta aitona Joxe eta osaba Bittorren atzean galderak egiten eten gabe, eta bera izan zen  gizonari zerbait gertatzen zitzaiola sumatu zuen lehenengoa.

- Attuna etorri! –ahots mehea eta kantaria zuen- Begiratu osabari! Zertan dabil? –Enekok eta Oihanak ez zuten burua liburutik altxatu baina Joxe bilobarengana hurbildu  eta  dardarka zegoen anaiaren aurpegi zurbila ikusi zuen.

- Hi Bittor, zer duk? Ongi hago? Zer duk, Bittor? Zorabiatu al haiz? Zorabio gaizto hori berriro?

Gizonaren bisaia okertzen hasi zen eta kolorea gero eta txarragoa zuen. Aitzurra erori zitzaion eta, kulunkan, baratzeko etxolaren aurrean zegoen bankuraino iritsi eta bertan eseri zen. Joxek eta haurrak jarraitu zioten.

- Bittor –errepikatu zuen anaiak- ongi hago?

Ez zuen erantzun. Une batean burua altxatu eta ikusi gabe begiratu zion. Zerbait esan nahi zuela iruditu zitzaion baina ahoa erabat okertu eta aurpegian keinu arraroa marraztu zitzaion. Saioak beldurrez begiratu zion eta atzera joan zen. Gorputz osoa astindu  keinu oker batez, eskuak burura eraman eta zerraldo erori zen lurrera. Ordurako Oihana ere bertan zegoen., telefonoa eskuan zuela, eta 112 laster sakatu zuen.

 

 Joxek ezin zuen esan zenbat denbora kostatu zitzaion iristea anbulantziari, zorionez baratzea errepidetik oso gertu zegoen eta minutu gutxitan bertan agertu eta anaia atenditzen hasi ziren. Ikusi bezain laster ospitalera eramatea erabaki zuten. Oihana eta bera kotxez joan ziren eta Eneko Saioarekin gelditu zen. Ospitalerako bidea latza eta luze egin zitzaien, neska gidatuz eta aita ondoan eserita, biok isilean, kezkaturik.

- Gaur goizean ez zegoen batere ongi –isiltasuna urratu zuen Joxek- Mina omen zuen besoan eta sorbaldan eta eguerdian erabat okertuta ikusi dut sukaldean. Galdetu diot ea ongi zegoen baina berak baietz, beroa zela eta pasako zela. Elkarrekin bazkaldu dugu, betiko moduan, eta hobeki ikusi dut. Gero lo kuluxkatik jaikitzean buruko mina zeukan, baina berak esan du baratzera etortzeko...

- Bueno aita, orain medikuekin dago. Agian tentsioaren kontua da edo....zer dakit nik, ikusiko dugu.

 

Larrialdietako atetik sartzean bertako osasun langileak itxoiteko esan zien, Bittor Asiain barruan zegoela eta aztertzen eta zaintzen ari zirela. Zerbait zekitenean medikua aterako zela beraiekin egon eta azalpenak emateko.

-Joxe Asiain naiz- esateko beharra sentitu zuen - bere anaia.

-Lasai Joxe, itxaron ezazue ondoko gela hartan eta laster izanen duzue berriren bat. Medikuak eta erizainak berarekin daude, eta egoera egonkortzen denean deituko dizuete.

 

Itxaronaldia uste zutena baino luzeago egin zitzaien. Joxek jaiki eta eseri egiten zuen maiz, “Mugitzeko beharra dut”, zioen, eta kaleko ateraino joaten zen arin itzultzeko beldurrez, ea denbora labur hartan medikua aterako ote zen zerbait esateko. Jendea pasatzen zen beraien aldetik eta erizainak beti beste batzuen izen-abizenak esateko sartzen ziren itxaron gelan. Beroa egiten zuen, sargoria, eta jendearen joan-etorriak eta urduritasuna etengabekoa zen. Azkenik, atea ireki zen berriro eta beste erizain bat agertu zen.

- Bittor Asiainen familia? -Aita eta alaba batera jaiki ziren.- Zatozte hemendik, mesedez, medikuak zuekin hitz egin nahi du.

Erizainak kontsulta txiki bateraino lagundu eta haiekin batera sartu zen. Barruan zegoen gizona mahaiaren beste aldean altxatu eta eskua eskaini zien.

- Arratsaldeon, Bittor Asiainen anaia eta....alaba?

- Iloba.

- Iloba –errepikatu zuen berak – Oso ongi, ni Josu Martinez naiz, ospitale honetako Neurologia Zerbitzuko kidea, Iktus Unitatean, eta zuen senidearen mediku arduraduna izanen naiz, ospitalean nahiz ospitalez kanpo, atentzio neurologikoa ahalik eta pertsonalizatuen emateko. –Martinez  doktorea gizon txikia eta bizia zen, 50 urte ingurukoa eta oso atsegina eta hurbila zirudien. Bere azalpenak zuzen eta zehatzak ziren, errazak jarraitzeko. –Bittorrek  iktus bat izan du.  Iktus hemorragikoa edo garuneko odoljarioa, ez dira ohikoenak baina... –medikuak hitz egiten zuen bitartean Oihanak sumatzen zuen nola nahasten ziren bere buruan informazioa, jakiteko grina eta osabarekiko ardura. Azalpena osatu ondoren medikuak Joxeri begiratu zion –Zenbat urte ditu zure anaiak?

- Hirurogeita zortzi, ni baino bi urte gazteagoa da. Bizitza osoa elkarrekin daramagu. Bizitza osoa. –Alabak gizonaren esku latz eta handiari heldu zion. Larrua gogorra eta zimurrez beterik zeukan baina momentu horretan harritu zuena bere tenperatura izan zen. Hotz hotza zegoen. Bestea ere heldu zion. Aitaren eskuak hotzak eta bustiak zeuden, eta dardara arin bat zutela ere iruditu zitzaion. Beti elkarrekin, egia zen. Eta gainera, Joxe alargun gelditu zenetik, etxe berean ere bizi ziren.

 - Anbulantzian ekarri zutenean erabat zorabiatuta zegoen, -jarraitu zuen medikuak-  orekarik gabe eta buruko min handiarekin, ikusmenean ere alterazio larriak zituen. Esan zidaten momenturen batean konortea ere galdu zuela,  baina hona iritsi zenerako bere onera itzulia zen. Oraingo egoera, esan dizuedan bezala, egonkorra da, momentu honetan lasai eta minik gabe dago baina arazoak zeuzkan hitz egitean eta gorputzeko zenbait ataletan ez du sentsibilitaterik. Dena den oso goiz da, orain 48 ordu itxaron behar dugu bere gorputzak jarri diogun medikazioarekin nola erantzunen duen ikusteko. Lehengo orduak erabakigarriak dira.  Gaur Zainketa Intentsiboetako Unitatean geldituko da. Orain nire aholkua da etxera joan zaitezten eta atsedena har dezazuen. Itxaron behar dugu eta biharko eguna luzea izan daiteke –Martinez doktoreak jaiki eta eskua eskaini zien berriz agurtzeko –Bihar hemen egonen naiz eta hitz eginen dugu berriz. -Hasieran bezala, serio baina hurbila iruditu zitzaion Oihanari –Bihar arte.

 

Bittorrek aste batzuk pasa behar izan zituen ospitalean eta atera zenean ez zen pertsona bera. Iktusak utzitako kalteak eta ondorio txarrak nabarmenak ziren. Gorputzaren alde bateko mugimendu eta sentsibilitatea ia erabat galduta zeuzkan eta artikulazioetako zurruntasuna oso mingarria eta deserosoa zen eta, errehabilitaziora joaten bazen ere, zailtasun handiak zeuzkan hitz egiteko eta berehalaxe nekatzen zen. Zeharo ahul zegoen eta ahal zuen moduan bere bizitzeko gogo eza adierazten zuen. “Hilko banintz hobe” esaten zuen batzuetan zailtasun handiz ahoskatuz; eta beste batzuetan “Hola zertako Joxe? Zertako?” Joxek isilean begiratzen zion batzuetan eta beste batzuetan esan ohi zion “Tira Bittor, hartzak aitzurra eta baratzera joanen gaituk, gaur eguraldi polita diagu ta” . Eta halaxe egiten zuen, trasteak prestatu, autoan sartu eta bi anaiak abiatzen ziren. Oihanari bihotza uzkurtzen zitzaion hura ikustean. Baina Joxek bazekien huraxe zela anaiarentzako terapia eta errehabilitaziorik onena. Bittorrek aitzurra ikusi bezain laster besoak luzatzen hasten zen hartzeko eta eskuetan zuenean, bere hatz okertu eta bilduak eten gabe mugitzen zituen kirtenari modu batez edo bestez heltzeko. Hala ere, kontsulta egun batean, medikuak hain etsita ikusita, psikologoarengana joateko aukera aipatu zien eta orduan Bittorrek, kontsultan bertan eta bere moteltasun eta sasi-hizkera   harekin, ezezko biribila eman zien: “Ez psikologorik ezta apaizarik ere”.

- Ez neukan apaizarengana bidaltzeko asmorik –esan zion sendagileak.

Joxek eskua anaiaren sorbaldan jarri eta barre egin zuen. Gustatu zitzaion Bittorren erantzuna aditzea bere izaeraren adierazle bezala eta  hobekuntza seinale interpretatu zuelako.

- Hik nahi duan bezala izanen duk –esan zion –Lasai egon haiteke.

 

Anaiak iktusa izan zuenetik Joxe bere zaindari prestu bihurtu zen. Goizean garbitu, bizarra egin,  gosaria eman eta gero jantzi eta errehabilitaziora eramaten zuen eta ondoren, eguraldia ona bazen, baratzera joaten ziren. Osabak gustukoa zuen bertan egotea. Eguna fresko bazegoen Joxek aulki batean jartzen zuen eguzkitan, manta mehe batez hankak estaltzen zizkion; beroa egiten zuenean aulkian itzalean jarri eta, eseri ondoren, bion artean sortutako errutina berri hartan, Bittorrek, zezelduz, aitzurra eskatzen zion egunero eta, bere esku gogortu eta zurrunez  kirtenari irmo eutsiz, saiatzen zen aitzurra mugitzen eta markaren bat egiten lurrean.

- Ama, zer du osabak? Zergatik dago horrela? Ez du ongi hitz egiten... Ez dit magia gehiagotan eginen?

Oihanak hitz egin  zion alabari Bittor ikustera joan baino lehen gizona erabat aldatuta zegoelako. Askoz argalagoa izateaz gain bere mugimenduak ez zituen ongi kontrolatzen eta ez zitzaion ongi ulertzen esaten zuena. Egun hartan Saioa poliki-poliki bere ondoan jarri zen muxu bat emateko eta eskuak heldu zizkion arretaz begiratzen zion bitartean. Bittorrek izugarrizko ahaleginak egin zituen  geldirik egoteko, iloba txikia ez zuelako beldurtu nahi. Irribarre egin eta “Politte, politte” xuxurlatu zuen. Haurrak ere barre egin zion osaba zaharrari eta jolastera joan zenean Joxek bi malko potolo eta borobil  garbitu zituen anaiaren aurpegitik.

 

Baina asteak pasa ahala Bittorrek jarrera aldatu zuen. Gogoa eta indarra jartzen hasi zen eta denborarekin bere egoerak hobetu zuen. Bi makuluren laguntzaz hasi zen etxeko korridorean ibiltzen eta hitz ulergarriagoak esaten. Guztiok poztu eta ilusionatu  ziren baina, Neurologian kontsulta izan zutenean, Martinez doktoreak oinak lurrean jarri zizkien senideekin bakarrik gelditu zenean.

- Hobetu du, bai, eta gehixeago ere hobetuko du oraindik, baina neurri batean. Muga oso gertu dago eta jakin behar duzue iktusa errepikatzeko arriskua oso handia dela.

Joxe haserre atera zen kontsultatik.

- Dezente hobetu du eta ongi jarriko da –esan zion Oihanari kalera atera zirenean –Eta hitz eginen du zuzen, lortuko du. Nik erakutsiko diot.–Ahotsa urratu zitzaion –Eta bestela logopeda horietako batengana eramanen dut.

Oihanak ez zuen erantzun. Besotik heldu zion maitekor.

 

Bakarrik aste bat pasa izan zen senideek medikuarekin azken solasa izan zutenetik. Udazkeneko arratsalde bat zen eta Joxe eroritako intxaurrak jasotzen ari zen bitartean,  Bittor, aitzurra eskuan, landatu berriak zeuden porruei begira ari zitzaien.

- Gero Oihana etorriko duk.

- Haurra ekarriko dik? –Joxek irribarre egin zuen galdera entzutean.

- Seguru –erantzun zuen. Bittorrek ez zuen begirada porruetatik altxatu baina hitz egiten jarraitu zuen.

- Joxe.

- Esan.

- Askoz hobeki nagok, hik badakik. Baina hau ez duk betiko. Arrunt gaizki egon nauk, arrunt. Oinaze handiekin, ezintasun ikaragarriekin. –Joxek kuboa utzi eta anaiarengana joan zen.

- Lasai egon. Hori guztia pasa duk. Askoz hobeki hago eta horrela jarraituko duk. –Bittorrek burua astindu eta anaia zaharrari begiratu zion.

- Hobeki nagok, bai, baina ez zekiat noiz arte egonen naizen horrela. Askotan ahulezi handi bat sumatzen diat nire barruan...gorputzean eta buruan ere bai.... eta beldur nauk. –Isilune bat sortu zen bion artean.

- Gauzak aldatzen ari dituk, ez duk beldurrik izan behar.

- Ez Joxe, ez diat uste. Eta ulertarazi nahi diat. Ez nauk bukaeraren beldur, bukatzeko moduaren baizik –Joxek Bittorren aurpegi zurbilari begiratu zion. Bazekien solas hura izateko anaia ahalegin handiak egiten ari zela.

- Bittor, ez duk horretan pentsatu behar.

- Bai Joxe, bai. Juxtu horretan pentsatu nahi eta behar diat. –Anaia zaharrak bueltatu zuen burua, bera zen orain porruei begira zegoena baina Bittorren gogoak eta kemenak harritu zuten. Gazteenak eskumuturretik heldu eta adorez mintzatu zitzaion. –Joxe, aditu ezak! –aitzurrak ihes egin zion eskutik eta kirtenak Joxeren oina kolpatu zuen –Segur aski hire laguntza beharko diat. Nik ez diat nahi nire azken urteak ohe batean pasa... hitz egin gabe, mugitu gabe eta oinazez jota. Emadak hire hitza, mesedez, hire laguntza izanen dudala. Emadak hire hitza, arren.

Joxek aitzurra jaso zuen lurretik eta eskuan jarri zion anaiari. Begietara begiratu zion.

- Nire hitza duk, Bittor. Orain arte izan duan bezala.

Bittorrek aitzurraren kirtenean bermatu behar izan zuen ez erortzeko beste besoa anaiaren sorbaldan jartzen zuen bitartean.

- Orain arte bezala, bazekiat. Beti bezala.

Joxek ere besoa estutu zion. Bittorrek irribarrea okertuta eta begiak lausoturik zituen.

 

Oihanak mezua jaso zuen egunean bere aita goiz jaiki zen. Martxoaren goiz fresko eta garbia  zen. Anaiak bigarren iktusa izan zuenetik Joxe egunero gosaldu eta ospitalera joaten zen  baina, egun hartan, joan baino lehen baratzetik pasa eta anaiaren aitzurra poltsa batean sartu zuen.

Ospitalean goiza betiko moduan igaro zen, erizainen joan etorriak, medikuaren bisitaldia... Bittorrek azken egunetan bezala jarraitzen zuen. Denbora gehiena lotan pasatzen zuen eta esnatzen zenean begiak berarengan iltzatzen zituen eta batzuetan mugimendu trakets eta hots ulergaitzak egiten zituen. Horietako batean Joxe bere ondoan jarri eta aitzurraren kirtena eskuen artean  ipini zuen kontu handiz. - Bai Bittor, bai. Gaur baratzera eramanen haut. –Eta anaiak ulertu egin zuela iruditu zitzaion. Gero, poliki eta tentuz, aitzurra atera zuen hatz zurrun eta bihurrituen artetik  eta berriz poltsan gorde zuen.

Eguerdian Oihana pasa zen une batean osaba ikustera.

- Zer moduz dago gaur? Aldaketarik? –Joxek sorbaldak jaso zituen. –Pentsatuta neukan Saioa ekartzea egunen batean baina itxaronen dut etxera eraman arte. –Laster joan zen bazkaldu ondoren lanera itzuli behar zuelako, eta bi anaiak lotan gelditu ziren.

Laurak ziren Joxe esnatu zenean. Ordu egokia. Pasabidera atera eta biltegitik gurpil-aulki bat hartu zuen. Ospitalean lasaitasuna zen nagusi. Gelara itzuli zenean ohera hurbildu eta anaiaren aurpegia laztandu zuen.

- Goazemak Bittor, ordua duk eta.

 

Egun hartan Martinez doktorea berandu atera zen lanetik eta,  Joxe eta Bittor gurpil-aulkiarekin pasatzean ikusi zituenean, harrituta gelditu zen. Hasieran  haiengana jotzea pentsatu zuen baina gero bi egun lehenago izandako solasa gogoratu eta joaten uztea erabaki zuen. Senideei berri txarrak ematea beti zen gogorra, eta izan zuten solasa motz eta latza izan zen.

- Ez Joxe, –esan zion –ez da hitz egiteko edo  ibiltzeko gai izanen,  eta ez dakigu noiz arte  egon daitekeen horrela. Segur aski egoera luzatuko da... Baina minik ez duela pentsatu behar duzu. Sueroaren ondoko poltsa morfinarena da eta horrek min guztiak kentzen dizkio. Berak ez du sufritzen.

- Mina ez izateak ez du esan nahi sufritzen ez duenik.

Medikuak ez zuen erantzun. Beharbada arrazoi zuen. Berak ere bazekien oinaze fisikoa ez zela sufrimendua sortzen zuen min bakarra. Gero galdera batzuk egin zizkion medikazio eta morfinari buruz eta agurtu ondoren kontsultatik atera zen.

 

Joxeri ez zitzaion asko kostatu anaia janztea eta ospitaletik ateratzea, ohituta zegoen bere gorputza gobernatzera. Pauso sendoz ospitaleko pasabideak zeharkatu zituen, urduri baina egiten ari zenarekin sinetsita zegoen. Anaia autoan poliki sartu zuen, suero eta medikazioaren poltsak ongi egokitu, aulkia tolestu eta abiatu ziren.

Baratzean  larri baina pozik sartu zen bere anaiarekin. Gurpil-aulkia eta berarentzako beste aulki bat jarri zituen jasotzeko zeuden aza batzuen aurrean eta aitzurra Bittorren eskuen artean kokatu zuen berriz. Eguzkiak bi gizonen aurpegiak ferekatu zituen. Morfinaren poltsan erizain bati hartutako beste dosi bikoitz bat injektatu eta dosifikagailua erabat irekita utzi zuen. Orduan ondoko aulkian eseri eta maitasunez mintzatu zitzaion.

- Hire anaia nauk, betiko. Eta nire hitza duk, beti bezala.

Baratzeko atea irekita utzita zuen.

Ez zekien zenbat denbora egonen ziren han ezta zer gertatuko zen gero; eta ez zitzaion axola.

Eskuineko eskua anaiaren lepoan jarri eta bere aurpegi zurrun eta okertuan poz keinu bat ikustea iruditu zitzaion.